12. dec, 2014

Zeventig jaar herdenken in 2014

Het jaar 2014 was een druk jubileumjaar met uitgebreide agenda’s vol activiteiten.. Centraal stond 70 jaar Market Garden: in Arnhem 70 jaar ‘Slag om Arnhem’, in Nijmegen 70 jaar bevrijding en in Groesbeek ‘Beleef de vrijheid’. Op tal van plaatsen waren herdenkingen, festiviteiten en evenementen. Regionale media en de Stichting Liberation Route Europe kwamen met websites: de multimediaproductie  www.wegnaardebevrijding.nl, www.liberationroute.nl en www.marketgarden70.nl. De Gelderlander publiceerde de bijlage  ‘Weg naar de Bevrijding’; de Stichting Airborne Feelings, september 1944 de 3de Airborne Special ‘70 jaar Slag om Arnhem’; het Airborne Museum ‘Hartenstein’ ‘Slag om Arnhem 70 jaar’; en de gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum ‘Airborne Battle of Arnhem’. Kritiekloos was gebruik gemaakt van Ryans ‘Een brug te ver’. Er waren onder meer luchtlandingen; herdenkingsdiensten en -programma’s; herdenkingen en kransleggingen; speciale wandel-, fiets- en bustochten; tentoonstellingen; de Bridge to Bridge Loop; vertoning van de films A Bridge Too Far (1977) en Theirs is the Glory (1946) (niet: Their’s the Glory -JB); tochten van historische militaire voertuigen; militaire taptoes; het multimediaspektakel Bridge to Liberation Experience bij de John Frostbrug, door burgemeester Kaiser telkens weer - ten onrechte - betiteld als een icoon van Arnhem. 

Het accent lag op herdenkings- en bevrijdingstoerisme in de vorm van publiekstrekkers, spektakels, beleven, belevenisverhalen en speciaal Airborne Beer. In dat verband was, zoals te verwachten valt,  weinig of geen ruimte en aandacht voor de te herdenken of te vieren historische gebeurtenis. Het was zelfs de vraag of men wel wist wat men herdacht of vierde. Beleven, ervaren en belevenis namen de plaats in van kennen en weten. Betreurenswaardig is dat de herdenkingen en festiviteiten in Wageningen gebaseerd waren op geschiedvervalsing en in Arnhem en Nijmegen op een gemythologiseerd ‘verhaal’. Ook de media muntten niet uit in het verstrekken van juiste historische informatie. De conclusie is dat men in Wageningen en de regio Arnhem-Nijmegen weinig kennis en begrip heeft van wat men viert of herdenkt. Er is nauwelijks enige kennis van de strijd ten noorden van de Neder-Rijn en ten zuiden van de Waal. Er is geen kennis van wat zich in het Over-Betuwse bruggenhoofd heeft afgespeeld. Kennelijk gaat het Wageningen en de regio Arnhem-Nijmegen meer om publiekstrekkers en herdenkings- en bevrijdingstoeristen dan om de te herdenken en te vieren historische gebeurtenis. 

Wageningen

In Wageningen was 5 mei de viering van de ‘capitulatie van 5 mei 1945’ en 1 december de herdenking van prins Bernhard; vooral zijn aanwezigheid bij die gefalsificeerde capitulatie. In werkelijkheid was er immers geen capitulatie in Wageningen. Een Canadese en een Duitse generaal ondertekenden daar 5 mei 1945 overgavebevelen ter implementatie van de 4 mei getekende onvoorwaardelijke capitulatie op de Lüneburger Heide. Tot de gecapituleerde Duitse troepen behoorden ook die in Nederland. Deze militaire capitulatie trad 5 mei 1945 om 08.00 uur in werking. Nederland was op dat moment bevrijd en viert daarom 5 mei Bevrijdingsdag. 

Een hardnekkige en wijdverbreide geschiedvervalsing is Wageningen als ‘stad van de capitulatie’, ‘Stad van de Bevrijding’ of ‘Vrede van Wageningen 1945’.  Deze komt in verschillende maar allemaal onjuiste vormen voor: aankondiging van de capitulatie; militaire capitulatie; onderhandelingen of voorbereidende besprekingen over de capitulatie van de Duitse troepen in Nederland, de capitulatie van het Duitse leger of de capitulatie van Duitsland. Ondertekend werden volgens deze geschiedvervalsing de capitulatieakte of –voorwaarden of het capitulatiedocument. In Wageningen is echter slechts aanwezig het getekende document met overgavebevelen (Orders on the Surrender) ter implementatie van het 4 mei in Duitsland getekende capitulatiedocument (Instrument of Surrender). Duitsers moesten uiterlijk 6 mei allerlei militaire informatie verstrekken. Opmerkelijk is dat tijdens de viering en herdenking in Wageningen slechts weinigen weten wat men viert of herdenkt. Tijdens de herdenking van prins Bernhard mompelden veteranen iets over capitulatie; herdacht de burgemeester de capitulatievoorwaarden  terwijl Duitse troepen overal een onvoorwaardelijke capitulatie moesten tekenen; spraken organisatoren over capitulatie; waren de meningen van hoge gasten verdeeld; en kwam het publiek voornamelijk als toeschouwer van festiviteiten. Al met al toch wel een schaamteloos optreden. 

Arnhem

Hoogtepunten in het gemythologiseerde verhaal in de sector Oosterbeek-Arnhem zijn de mythen van de beroemde  ‘slag om Arnhem’; ‘slag om de Rijnbrug’; en deze verkeersbrug als het einddoel van operatie Market Garden, de brug waar het allemaal om ging en als  ‘een brug te ver’. Mythen zijn ook: ‘Helaas kwamen de grondtroepen te laat bij de verkeersbrug in Arnhem om de daar gelande parachutisten te versterken’ en ‘de Slag om Arnhem is één groot slagveld dat loopt van Ede tot Arnhem  en Driel.’ (Airborne Feelings). De grondtroepen liepen vast ten zuiden van Elst; bij de Rijnbrug waren geen parachutisten geland en die brug was geen doel van de grondtroepen. In het gemythologiseerde verhaal trokken op de Renkumse en Ginkelse heide gelande parachutisten langs vier verschillende routes naar de Rijnbrug. Slechts een deel van het 2de parachutistenbataljon wist de brug te bereiken, althans gebouwen naast de noordelijke oprit. De andere bataljons werden door Duitsers tegengehouden bij de Dreijenseweg en het Sint Elisabeths Gasthuis. Zij moesten zich 19 september terugtrekken op gebied rond Hartenstein in Oosterbeek. Ruim honderd mannen verdedigde nog tot donderdagmorgen posities aan weerszijden van de brugoprit. De anderen verdedigden zich rond Hartenstein nog een week tegen oprukkende Duitse troepen. Voor een deel van hen volgde evacuatie naar de Betuwe en de terugtocht naar Nijmegen. Een mythe is ten slotte dat de ‘slag om Arnhem’ duurde van  17 tot 26 september 1944. 

Geschiedvervalsing is herdenken van de evacuatie in Arnhem koppelen aan die van operatie Market Garden. Er bestaat geen enkel verband tussen de 23 september bevolen evacuatie en de 19 september mislukte deeloperatie Market. Evacuatie was veroorzaakt door Duitse vrees voor een nieuw geallieerd offensief (operatie Gatwick).  Een ‘misser’ was het Liberation Breakfast bij Dudok in Arnhem ter herdenking van operatie Market Garden. De bevrijding van Arnhem volgde 14 april 1945 ’s middags op de verovering en zuivering van de stad.  

Lichtbewapende luchtlandingstroepen zonder steun van anderen kunnen geen slag leveren met een tegenstander met zware wapens. Arnhem was bovendien geen doel en de Britten bij de Rijnbrug konden niet meer doen dan hun posities verdedigen. Zondag 17 september waren parachutisten en zweefvliegtuiginfanteristen geland ten westen en noorden van Wolfheze. De landingen op de Ginkelse Heide vonden niet op 17 maar 18 september plaats en waren te laat. De spoor-, de ponton- en de verkeersbrug waren uitsluitend doelen van het 2de parachutistenbataljon onder luitenant-kolonel John D. Frost.  Deze bruggen waren belangrijke doelen. Het einddoel van de Britten was echter de vestiging van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en de spoorbrug bij Westervoort. De andere bataljons moesten over vier routes oprukken om elkanders linkerflank te dekken en dat bruggenhoofd te vormen. De bataljons over de twee binnenste routes hielden zich de eerste avond of nacht al niet meer aan hun opdracht. Zij besloten de Britten bij de brug te gaan helpen. Alleen generaal Hackett van de 4de parachutistenbrigade hield zich aan zijn opdracht hoogten ten noorden van Arnhem in te nemen. De divisie was al na enkele uren uiteengevallen in onafhankelijk van elkaar opererende eenheden. De hoogten maakten deel uit van het te vormen bruggenhoofd. Dat moest dienen als opstelruimte voor het Britse Tweede Leger: het XII legerkorps links, het VIII legerkorps aan de oostzijde en in het centrum tot Nunspeet het XXX legerkorps. Het enige doel en bovendien einddoel van operatie Market Garden was vestiging van een sterk bruggenhoofd op de Veluwe met het front naar het oosten. Dat bruggenhoofd moest diepe uitlopers hebben bij Zwolle, Deventer en Zutphen. Het zou eventueel kunnen dienen als uitvalsbasis voor een opmars naar het Ruhrgebied. Deeloperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn was dinsdag 19 september al mislukt. Deeloperatie Garden mislukte 21 september ten zuiden van Elst. Met Garden had Arnhem dus niets te maken. Operatie Market Garden was binnen vier dagen volledig mislukt. De volgende dag, 22 september, presenteerde veldmaarschalk Montgomery operatie Gatwick gericht op de vorming van bruggenhoofden over de Rijn bij Wesel en Keulen. 

Nijmegen

In Nijmegen en rond het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek stond een gemythologiseerd bevrijdingsverhaal centraal. De basis ervan is de mythe van operatie Market Garden als een bevrijdingsoperatie gericht op de bevrijding van Nederland. Bevrijders daalden ten zuiden van de Waal af uit de hemel. Bevrijdingslegers volgden bevrijdingsroutes en voerden bevrijdingsoperaties uit om plaatsen en gebieden te bevrijden. 

Het Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek verzorgde een rondleiding met koffie en bevrijdingsgebak in het  bevrijdingscafé. De Liberation Tour bracht bezoekers naar een lunchroom in Groesbeek voor de bevrijdingslunch. In Nijmegen waren wandelingen langs de brandhaarden van de ‘bevrijding van Nijmegen’. Journalisten beweerden dat bevrijders tijdens de ‘slag om Nijmegen’ de Waaloversteek ondernamen met het doel Nijmegen te bevrijden; dat de bevrijding in Arnhem tot staan kwam en dat die mislukte bevrijding zelfs een ‘brug te ver’ was. Klinkklare nonsens. Doelen van de Waaloversteek waren de verovering van de noordzijden van de bruggen en vestiging van een bruggenhoofd om Lent. Slag om de bruggen in plaats van slag om Nijmegen is dan ook juist. Sommigen benadrukten de positie van Nijmegen als frontstad. Het front liep echter van Opheusden naar de spoorlijn Arnhem-Elst en vervolgens ten zuiden van de Linge tot Haalderen. Uit Gendt en omgeving was het mogelijk artilleriebeschietingen op de Waalbruggen en Nijmegen uit te voeren. De Gelderlander voegde ook zaken toe die niets met Market Garden te maken hadden, zoals rondvluchten boven de voormalige vliegstrip Keent ten westen van Grave. Die was uitsluitend gebruikt voor bevoorradingsvluchten en als basis voor Spitfire en Tempest eskadrons tijdens de voorbereidingen voor uitvoering van operatie Gatwick. In Nijmegen en omgeving spreekt men over een niet volledig geslaagde operatie Market Garden in plaats van over de volledig mislukte operatie Market Garden. Verwezen wordt naar bevrijd gebied ten zuiden van de Waal. Bevrijden van gebied was echter geen doel van operatie Market Garden. Dat was uitsluitend de vorming van een bruggenhoofd op de Veluwe. Doelen van de bij Grave en Groesbeek gelande 82ste Amerikaanse Luchtlandingsdivisie waren de verovering van de Maasbrug bij Grave; bruggen over het Maas-Waalkanaal; de heuvels bij Groesbeek en met als laagste prioriteit de verovering van de Waalbruggen. Na enkele mislukte pogingen de bruggen te naderen, gingen de Amerikanen de tweede dag al in de verdediging. Zij hadden gefaald bij de tijdige uitvoering van hun opdracht.