dr. Jan Brouwer: "Slag om Arnhem", een domme en beruchte dubbele geschiedvervalsing van bruggenhoofdoperatie Market Garden - 1

Juist in Arnhem en omgeving ontstaat grote consternatie wanneer blijkt dat de ‘slag om Arnhem’ een dubbele mythe, ja zelfs een domme en beruchte geschiedvervalsing is. Een eerste reactie is een verwijzing naar het Airborne War Cemetery van het Britse Gemenebest in Oosterbeek. Sommigen vatten de historisch juiste constatering op als een belediging van de bij de strijd in september 1944 gesneuvelde militairen. Anderen menen dat een geschiedvorser de geschiedenis niet kent of zijn verstand heeft verloren. Zij verwijzen naar de ‘oude’ verkeersbrug, ‘waarom het toch allemaal draaide’.  Ze verdedigen zich dus met een tweede mythe of geschiedvervalsing. Een lid van De Tweede Wereldoorlog 1939 - 1945 schreef: ''Het is niet alleen de Engelse visie, deze wordt gedeeld met de deelnemers aan de slag om Arnhem. Ik heb verschillende malen een Battle tour georganiseerd m.b.t. Marketgarden. Daarnaast heb ikzelf ook het e.a. gelezen en bestudeerd. Ik geloof niets van dr Brouwer.' Hij bedoelt de Britse visie en meent dat het een zaak van geloof is.  Uitgangspunten zijn eigen gelijk en onwrikbaar geloof in de ordinaire geschiedvervalsing ‘slag om Arnhem’. Zij beseffen niet dat je op een begraafplaats geen doelen en strijdmethode(n) van operaties kunt bestuderen. Zij hebben dan ook weinig begrepen van de doelen en strijd van de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie in september 1944 in de sector Oosterbeek-Arnhem. 

Velen herdenken in september een ‘slag om Arnhem’ en een ‘slag om de Rijnbrug’. Welke strijd een ‘slag’ genoemd mag worden en welke slag gericht was op verovering van Arnhem en/of de brug weet men niet, zelfs niet het Airborne Museum in Oosterbeek. Dat kan men ook niet weten, omdat die slag pure fantasie of een domme eigenwijze geschiedvervalsing is. De Britten in defensieve posities in aanvankelijk achttien gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg tot de brug - niet op de brug! - konden niet meer doen dan hun posities verdedigen en de noordelijke oprit onder vuur houden. Overigens spreken velen in Oosterbeek en Arnhem uitsluitend over Engelsen. De andere Britten - Schotten, Welshmen en Noord-Ieren - zijn ze kennelijk al weer vergeten. Toch was het een Britse luchtlandingsdivisie. Schandalig dus.

Luchtlandingstroepen waren en zijn niet in staat tot het leveren van een ‘slag’; noch bij de Dreijenseweg ten noorden van Oosterbeek noch bij en voorbij het Sint Elisabeths Gasthuis in Arnhem. Lichtbewapende parachutisten en zweefvliegeenheden zonder lucht- en artilleriesteun; voertuigen; antitankwapens en zware wapens zijn immers geen partij voor een zwaarbewapende tegenstander met steun van artillerie; vliegtuigen; (pantser)voertuigen en zware wapens. Parachutisten en zweefvliegeenheden moesten zich beperken tot man-tegen-man-, straat- en huis-aan-huisgevechten. Dat deden ze vooral op de Utrechtseweg en Onderlangs. Hun doel was niet verovering van Arnhem, maar na het afzien  van de oorspronkelijke doelen beogen versterking te bieden aan hun collega’s in defensieve posities aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de Rijnbrug. Juist omdat ze geen slag konden leveren, vielen er veel slachtoffers en moesten ze dinsdag 19 september al vluchten of terugtrekken naar Oosterbeek. Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn was al die dag en niet 26 september volledig mislukt. 

Het doel van de 1ste Britse luchtlandingsdivisie was het vestigen van een bruggenhoofd aan weerszijden van de Neder-Rijn tussen de Westerbouwing en Westervoort met daarin opgenomen ten minste één van de  vier oeververbindingen:  de pont bij Driel, de spoorbrug in Driel of de pontonbrug of de verkeersbrug ten zuiden van Arnhem. Dat bruggenhoofd moest dienen als opstelplaats voor de twee flankkorpsen van het Britse 30 Corps. Opmerkelijk is dat velen het verschil niet weten tussen de verkeersbrug en de noordelijke toegangsweg naar die brug. 

Dinsdag 19 september was de aanval van de Britse divisie na twee dagen al volledig mislukt. De troepen moesten zich terugtrekken of vluchten naar defensieve posities rond hotel Hartenstein in Oosterbeek. Velen beschouwen ook deze nasleep abusievelijk als onderdeel van de ‘slag om Arnhem’. De defensieve strijd bij de noordelijke toegangsweg naar de brug duurde tot 21 september 's morgens. De defensieve strijd in Oosterbeek en Driel had echter niets te maken met een eventuele verovering van Arnhem. Die strijd was de defensieve nasleep van de al op 19 september mislukte luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn en de op 21 september totaal mislukte operatie Garden. 

De naar gebied rond Hartenstein teruggedreven Britten moesten zich nog een week verdedigen. Huize Hartenstein bleef overigens ook Brits hoofdkwartier tijdens die nasleep van de mislukte bruggenhoofdoperatie. Het divisiegebied rond Hartenstein (perimeter) was geen bruggenhoofd. Het was niet geschikt voor een voortgezette aanval. Het was te klein en beschikte niet over de strategische Westerbouwing en een oeververbinding. De Britten kregen steun van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade Groep. Een groot deel van deze groep landde 21 september omstreeks 17.20 uur bij Driel; enkele uren na de volledige mislukking van grondoperatie Garden ten zuiden van Elst. Deze Polen streden tijdens de nasleep van bruggenhoofdoperatie Market Garden van 21 tot 26 september 1944 niet bij en in Arnhem, maar uitsluitend in de sector Driel-Oosterbeek. De veerman van het Drielse veer had op 20 september ’s avonds de gierkabel gekapt opdat Duitsers het veer niet zouden kunnen gebruiken. De Polen probeerden op 22 en 23 september 1944 met rubberbootjes over te steken ter versterking van de Britten bij Hartenstein. Ongeveer tweehonderd man bereikten hun Britse collega’s. 

Voor een Rijnoversteek tussen Driel en Heteren om het beoogde bruggenhoofd op de Veluwe – het strategische doel van operatie Market Garden - alsnog te vestigen, waren omstreeks 24 september nog geen grondtroepen beschikbaar. In de nacht naar 26 september verzorgden Canadese en Britse genietroepen de evacuatie van mobiele overlevenden van de Britse luchtlandingsdivisie naar de zuidelijke rivieroever of de Over-Betuwe. Zij mochten via Nijmegen terug naar het Verenigd Koninkrijk.

Redenen voor hun zo snel mislukte acties waren het op 14 september schrappen van de landing van een Britse brigade in Elst door een tekort aan vliegtuigen; een onbekwame generaal, een onbeholpen plan - opbouw van het beoogde bruggenhoofd van zuid naar noord - en een slechte uitvoering van dat plan. De divisie streed niet als een formatie. maar was al snel uiteengevallen in een aantal zelfstandig opererende eenheden.

Slag om Arnhem, een beruchte geschiedvervalsing            -2

Het plan voor Operatie Market Garden naar de Memoires van Montgomery. Het strategische doel is vorming van een bruggenhoofd tussen Arnhem en het IJsselmeer.

Herdenking van luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn heeft een prominente plaats gekregen in het herdenkings- en bevrijdingstoerisme. Sommigen, vooral degenen die niet uitmunten in kennis van zaken, spreken zelfs over Gelderland als ‘Normandië van het noorden’. Aan een ‘slag om de Schelde’ en Zeeland als 'Normandië van Nederland’ gaan zij gemakshalve of uit onwetendheid voorbij. In dat herdenkings- en bevrijdingstoerisme is vrijwel geen plaats voor de te herdenken historische gebeurtenis of juiste historische informatie; zelfs weinig voor de geschiedvervalsingen ‘slag om Arnhem’ en ‘capitulatie in Wageningen’. Doel van vooral bestuurders is de komst van zo veel mogelijk herdenkings- en bevrijdingstoeristen en bezoekers. Het gaat dus voornamelijk om economische doeleinden. Kennis en begrip van wat men herdenkt of viert is vrijwel niet aanwezig. Zelfs de wil lijkt te ontbreken om de historische gebeurtenis te kennen en te begrijpen. Beleven, experience en ervaren hebben de plaats ingenomen van kennis en inzicht. Tal van activiteiten, publiekstrekkers, spektakelstukken en evenementen staan centraal. Beleef met muziek en beeld ‘het verhaal’ van de ‘Slag om Arnhem’, ‘slag om de Rijnbrug’ en ‘capitulatie in Wageningen’. Dáár gaat het om. Mythen en geschiedvervalsingen worden gekoesterd, vooal door degenen die van de historische gang van  zaken  niets weten. Arnhem vindt de brug als icoon de ideale ontmoetingsplek om jaarlijks stil te staan bij vrede, vrijheid en de democratische rechtsstaat. Die stad wil jaarlijks grootschalige herdenkingen van de beruchte geschiedvervalsing ‘Slag om Arnhem’ bij de John Frostbrug, zoals het multimediaspektakelstuk Bridge to Liberation Experience. Het gemythologiseerde en grotendeels verzonnen verhaal over ‘Slag om Arnhem’, ‘slag om de Rijnbrug’ en A Bridge Too Far wordt verteld met muziek en beeld. De ‘roemruchte’ brug wordt ten onrechte ingezet als icoon van de stad, ‘brug naar bevrijding’ en ‘brug naar de toekomst’. Enige kennis van zaken bij deze ontaarding van de herdenking ontbreekt volledig. En dit wordt betaald door Arnhem, provincie Gelderland en het Vfonds! De dubbele bruggenhoofdoperatie Market Garden was binnen vier dagen mislukt: luchtlandingsoperatie Market al op 19 september ten noorden van de Neder-Rijn en grondoperatie Garden op 21 september ten zuiden van Elst. Vervolgens ontaardt deze geschiedvervalsing in de organisatie van een festival met feestbands op de Korenmarkt. Hoe diep kan men zinken. Arnhem, de ondeskundige burgemeester Marcouch voorop,  wil voor deze gedegenereerde vorm van herdenken zelfs landelijke aandacht.

Stichting Airborne Herdenkingen herdenkt de geallieerde inspanningen om ‘door de inzet van parachutisten de oorlog versneld te beëindigen’. Totale nonsens. Opmerkelijk is het ontbreken van de toch ook wel belangrijke zweefvliegeenheden en juiste doelen. Ze beschouwt bruggenhoofdoperatie Market Garden abusievelijk als een bevrijdingsoperatie en herdenkt ook de ‘slag om Arnhem’, zelfs van 17 tot 26 september 1944. De stichting wekt met het logo van het Pegasusembleem van de Britse luchtlandingstroepen - ook de zweefvliegeenheden - bij een brug de indruk dat die brug het einddoel was. Ze ziet die brug zelfs nog als een icoon. De stichting wil een onderzoek naar herdenkingen van de geschiedvervalsing 'slag om Arnhem' met Duitsers. Ze beseft kennelijk niet dat de aanwezigheid van Duitsers afhankelijk is van wie en wat men herdenkt. De stichting zou eerst zelf onderzoek moeten doen naar wat ze herdenkt. Voorzitter Kuijs beweert dat ‘er ook al volop aandacht is voor het verhaal van Duitsers tijdens de geschiedvervalsing Slag om Arnhem. Veel is daarover nog nooit verteld.’ (De Gelderlander, 12 dec. 2015). Hoe weet hij dat? Er is immers al jaren een Duitse visie op operatie Market Garden.

Stichting Airborne Feelings herdenkt de ‘Slag om Arnhem’, ‘de grootste luchtlanding aller tijden en het grootste gevecht op Nederlandse bodem’, als onderdeel van ‘bevrijdingsoperatie’ Market Garden. Allemaal onzin. Tijdens operatie Varsity landden op 24 maart 1945 bijna 17.000 luchtlandingstroepen bij Wesel. Dit was de grootste geallieerde luchtlandingsoperatie in de geschiedenis op één dag en één locatie.

Ede herdenkt de luchtlandingen op 18 september 1944 op de Ginkelse Heide met gebruikmaking van de mythe ‘slag op de Ginkelse Heide’.

Stichting Driel-Polen in Driel herdenkt de bijdrage van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade Groep aan bruggenhoofdoperatie Market Garden. Twee bataljons van deze brigade landden echter ongeveer drie dagen na de mislukte  luchtlandingsoperatie Market en circa vier uren na de mislukking van grondoperatie Garden.

Merkwaardig is een herdenking van de ‘slag om Arnhem’ in Oosterbeek (gemeente Renkum). Daar zijn de Airborne begraafplaats en Airborne Museum ‘Hartenstein’ en herdenkt men ook de Britse luchtlandingen ten westen en ten noorden van Wolfheze. Zeker in Oosterbeek behoort men te weten dat Arnhem geen doel en van een slag geen sprake was. Door het dorp liepen 17 en 18 september traag en behoedzaam oprukkende en 19 september vermoeid terugtrekkende en vluchtende luchtlandingstroepen: parachutisten die waren vastgelopen op het Duitse afweerscherm op en bij de Dreijenseweg en parachutisten en zweefvliegeenheden die waren teruggedreven uit de westelijke buitenwijken van Arnhem. Ze verdedigden zich nog een week rond Hartenstein.

De Airborne wandeltocht in Oosterbeek op de eerste zaterdag in september is een herdenkingstocht. ‘De tocht is een eerbetoon aan de ruim 1700 Britse en Poolse militairen die in de (geschiedvervalsing) ‘Slag om Arnhem’ het leven lieten en begraven liggen op de Airborne Begraafplaats te Oosterbeek’. Poolse luchtlandingstroepen streden echter niet bij en in Arnhem, maar uitsluitend in de sector Driel-Oosterbeek na de volledige mislukking van operatie Market Garden. Het op 5 september 2015 gepresenteerde Arnhems Bruggetje is een koekje in de vorm van de John Frostbrug in Arnhem. ‘Dé brug waarom het in september 1944 allemaal draaide’, beweert de organisatie. Enige kennis van zaken mag bij deze organisatie toch wel verwacht worden. Ook spreekt men in Oosterbeek vrijwel uitsluitend over Engelsen, niet alleen door de organisatie maar ook door de Stichting Oosterbeek in beweging. De 1ste Britse Luchtlandingsdivisie bestond echter werkelijk uit Britten: Engelsen, Schotten, Noord-Ieren en Welshmen. En men kon erop wachten: in 2016 beweerde een trotse veteraan dat hij tijdens de - verzonnen - 'slag om Arnhem' zelfs op de brug had gevochten. Leden van twee pelotons hadden vergeefs geprobeerd de brug te naderen. Niemand was echter verder gekomen dan de noordelijke toegangsweg naar de brug. De andere twee bataljons hadden eigen doelen, waren dus nog niet op weg naar de brug en hadden Arnhem nog niet bereikt.  Overigens verover je een brug door beide opritten te veroveren. Frost had dus een groep aan de zuidzijde van de Neder-Rijn naar de brugoprit moeten laten oprukken.

Busbedrijf Connexxion wilde een Hop-On Hop-Off-bus (opstapbus) laten rijden langs plaatsen waar fel is gevochten tijdens de ‘slag om Arnhem’. De gemeente Arnhem wil dat deze bus deel uitmaakt van rondleidingen voor toeristen langs de voormalige ‘slagvelden’ van Operatie Market Garden; dus tussen de Belgisch-Nederlandse grens en gebied ten noorden van de Neder-Rijn. De bus zou ook langs oorlogsmonumenten kunnen rijden in de opgeheven bestuursregio Arnhem-Nijmegen, eventueel langs de zogenaamde Liberation Route (in werkelijkheid slechts een klein stukje van de Overwinningsroute). Mythen bij deze initiatieven zijn ‘slag om Arnhem’, ‘slagvelden’ en ‘slag om Arnhem’ als een synoniem van operatie Market Garden. Hoe diep kan men zinken. 

Opmerkelijk is in september de jaarlijkse a-historische ontvangst van veteranen in de sector Oosterbeek-Arnhem en in mei in Wageningen. Zij worden ontvangen als bevrijders en hooggeplaatste persoonlijkheden. Operatie Market Garden was echter geen bevrijdingsoperatie en veel veteranen hadden in het dagelijks leven een bescheiden positie. Veteranen hebben bovendien geen historische band met de gemythologiseerde, zelfs geschiedvervalsing ‘capitulatie in Wageningen’. Sommigen weten drommels goed dat de Duitse legergroep Nordwest met troepen in Nederland, Noordwest-Duitsland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken op 4 mei 1945 onvoorwaardelijk capituleerde op de Lüneburger Heide. Deze capitulatie trad op 5 mei 1945 om 08.00 uur in werking, ook in Nederland. Het ondertekenen in Wageningen van bevelen aan Duitse bevelhebbers die zich hadden overgegeven (Orders to German Commanders on Surrender) diende slechts ter implementatie van die capitulatie op de Lüneburger Heide  ter verkrijging van de noodzakelijke militaire informatie voorafgaande aan de ontwapening van de Duitse troepen en hun gang naar krijgsgevangenschap in Duitsland.

Slag om Arnhem, een beruchte geschiedvervalsing    -3

Over de geschiedvervalsing  ‘slag om Arnhem’ van 17 tot 25 september 1944 is veel geschreven, vooral door niet-historici en niet altijd deskundige (militaire) historici. Britse en Nederlandse auteurs, vooral militairen en journalisten, schreven meestal over Battle of Arnhem of Battle at Arnhem; in het Nederlands strijd bij of in Arnhem. Die offensieve strijd duurde van 17 tot 19 september 1944. De defensieve strijd of nasleep ging daarna door in Oosterbeek van 19 tot 25 september. Ook veldmaarschalk Montgomery spreekt uitsluitend over Battle of Arnhem. Nederlanders zonder enige of voldoende kennis van zaken zoals personeel van het Airborne Museum hebben dit echter abusievelijk vertaald naar ‘Slag om Arnhem’, in het Engels Battle for Arnhem. Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn was echter op 19 september al mislukt. Algemeen bekend zijn de documentaire Theirs is the Glory (1946), Cornelius Ryans boek A Bridge Too Far (1974) en de daarop gebaseerde film met dezelfde titel van Richard Attenborough (1977). Kenmerkend daarin was het hoge gehalte popularisering, mythevorming, heldendom en geschiedvervalsing. Zij brachten het Britse gemythologiseerde verhaal over de geallieerde bruggenhoofdoperatie Market Garden, vooral een ‘slag om Arnhem’, bij het grote publiek. Sindsdien is dat helaas in het publieke bewustzijn gebleven, zelfs gegrift in ons collectieve geheugen. 

Vooral over luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn ontstond weldra de wijdverbreide geschiedvervalsing ‘slag om Arnhem’ in de voorstelling van de uitvoering van Market ten noorden van de Neder-Rijn. Die wordt vooral in Arnhem en Oosterbeek in stand gehouden. Arnhem wist al gauw de geschiedvervalsing ‘slag om Arnhem’ te cultiveren voor (inter)nationaal gebruik, vooral voor economische doeleinden. Man-tegen-man-, huis-aan-huis- en straatgevechten bij het Sint Elisabeths Gasthuis en Onderlangs kregen in het vervalste verhaal de status van ‘slag om de stad’. De Britse schrijver Antony Beevor kwam in 2018 niet veel verder dan de stand van zaken in de historiografie over dit onderwerp in de jaren tachtig.  Een zeer slecht boek met heel veel onzin en fantasie!

In werkelijkheid probeerden lichtbewapende Britse luchtlandingstroepen op weg naar troepen in gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de verkeersbrug door Duitse afweerschermen te breken. Het verdedigen van posities in gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de brug werd zelfs bestempeld als ‘slag’: ‘slag om de brug’ en ‘slag om Arnhem’. De geschiedvervalsing 'slag om Arnhem'; ‘slag om de Rijnbrug’;  ‘heroïsche slag om de Rijnbrug’ en ‘dé brug waarom het in september 1944 allemaal draaide’ zijn duidelijke voorbeelden van bewuste geschiedvervalsing of totale onwetendheid. Tot een slag om de stad of de brug waren lichtbewapende luchtlandingstroepen helemaal niet in staat. De gemeente Arnhem beschouwt die brug ten onrechte als een icoon van de stad. C. G. Matser, burgemeester van Arnhem van 1945/1946 tot 1969, verheerlijkte niet gehinderd door enige kennis de 'gedenkwaardige roemrijke slag om Arnhem' en ‘de heroïsche strijd om de Rijnbrug’. Burgemeester Kaiser van Arnhem repte ook vaak over de John Frostbrug als icoon van de stad. Kennelijk realiseerde ook hij zich niet dat de strijd slechts plaatsvond aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de brug. Hij noemt dat het nieuwe herdenken of beleven. Burgemeester Ahmed Marcouch meende in 2018 na het zien van A Bridge Too Far en het lezen van het zeer slechte boek van Antony Beevor, De Slag om Arnhem, de invloed van de geschiedvervalsing ''slag om Arnhem'' te weten. Doel van bruggenhoofdoperatie Market Garden was de bevrijding van Nederland (sic!). Door het mislukken van de operatie moest Nederland langer wachten op de bevrijding en een hongerwinter doormaken. Een nationale herdenking leek hem dus gerechtvaardigd. Totale nonsens op basis van totale  onwetendheid! 

Verantwoordelijk voor een vervalste ‘slag om Arnhem’ zijn vooral vertalers van Engelstalige werken over luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn; auteurs met de beperkte Brits-Nederlandse visie op deze operatie; zelfbenoemde gidsen in Arnhem en omgeving; Airborne Museum ‘Hartenstein’; regionale pers (Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, De Gelderlander); omroep Gelderland; Stichting Liberation Route Europe; Stichting Airborne Feelings en de gemeenten Arnhem, Ede en Renkum. Ook zij spreken bovendien vaak over Engeland en Engelsen als ze het Verenigd Koninkrijk en Britten bedoelen. 

Doelen van operatie Market Garden in de vervalste ‘slag om Arnhem’ zijn de Neder-Rijn; de Rijnbrug bij Arnhem; de stad Arnhem; bevrijding van Nederland; een Britse opmars om de Siegfriedlinie heen naar Duitsland; verovering van het Ruhrgebied en Berlijn en een snelle beëindiging van de oorlog in december 1944. De VVV Regio Arnhem-Nijmegen maakt het nog bonter: ‘Het doel van de operatie was om een aantal cruciale bruggen over de grote rivieren van Nederland in handen te krijgen en een snelle opmars richting Berlijn te garanderen’. Deze omschrijvingen betreffen echter de door de Britse veldmaarschalk Montgomery te volgen opmarsrichting; niet de doelen van één operatie. 

Mythen zijn ook: operatie Market Garden liep stuk op de Neder-Rijn; liep vast op de Rijnbrug en was een bevrijdingsoperatie; een geallieerde opmarsroute of Corridor van Eindhoven naar de Rijn; ‘sprong naar de Rijn’, ‘bruggen naar Arnhem’; ‘race naar de Rijnbrug’ en ‘weg naar Arnhem’. De door luchtlandingstroepen beschermde opmarsroute liep immers maar tot de Waal. De voorgenomen landing van een Britse (luchtlandings)brigade in Elst was op 14 september 1944 geschrapt door een tekort aan vliegtuigen. De weg van Nijmegen door de Over-Betuwe over Elst naar Arnhem was dan ook onbeschermd.

Mythen zijn voorts ‘slag om Arnhem’ als synoniem van operatie Market Garden of van ‘slag om de brug’; duur van deze slag of operatie van 17 tot 26 september 1944; landing van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade tijdens de ‘slag om Arnhem’; bijdrage van deze Polen aan operatie Market Garden; belangrijke bijdrage van de Polen aan de terugtocht van mobiele overlevenden van de Britse Luchtlandingsdivisie; mislukking van operatie Market Garden omdat ‘Britten de Rijnbrug bij Arnhem niet konden behouden en het te lang duurde voordat grondtroepen bij de brug aankwamen’; en Arnhem, de Neder-Rijn en de verkeersbrug bestempelen als ‘een brug te ver’.

De brug noch het noordelijke deel ervan was immers niet veroverd door de Britse luchtlandingstroepen en geen doel van grondtroepen. De Rijnbrug bij Arnhem aanduiden als epicentrum van de strijd is ook een mythe. Deze aanduiding miskent bovendien de zware strijd bij de Dreijenseweg en het Sint Elisabeths Gasthuis. De lichtbewapende Britten aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg tot de brug moesten zich verdedigen tegen een overmacht van Duitse troepen met zware wapens, o.a. Tiger tanks. Veteranen beweren graag dat ze op de brug hebben gelopen, van het noordelijk deel naar het zuidelijk deel en dat hun hoofdkwartier onder de brug (in het water) was gevestigd. Zij kennen kennelijk het verschil niet tussen de brugoverspanning en de twee toegangswegen naar de brug. In feite bevonden zij zich in defensieve posities aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de brug. Ze kennen vaak het operatiedoel niet en wat nog erger is de tactische doelen van luchtlandingsoperatie Market en de doelen van bijvoorbeeld bataljons.  

Airborne Museum ‘Hartenstein’ in Oosterbeek vertelt en verbeeldt de vervalste ‘Slag om Arnhem’. Het volgt de eenzijdige en onjuiste Brits-Nederlandse visie op bruggenhoofdoperatie Market Garden. Die heeft nog steeds grote invloed op de historiografie over deze operatie. Het museum zegt het ‘hele verhaal’ te vertellen en te tonen over de luchtlandingen; de ‘slag’ die duurde van 17 tot 26 september 1944 terwijl de Britten 21 september hun defensieve posities bij de noordelijke brugoprit in Arnhem al hadden verlaten; bruggenhoofd Hartenstein dat slechts een perimeter was; hotel Hartenstein als het Britse hoofdkwartier tijdens de slag en de verkeersbrug over de Neder-Rijn als belangrijkste doel en epicentrum van die slag. De strijd om hotel Dreyeroord (het Witte Huis) op 22 september vond plaats tijdens de 'slag om Arnhem' (waar inmiddels geen Brit meer te bekennen was). Dat Witte Huis speelde zelfs een belangrijke rol tijdens de al op 21 september mislukte operatie Market Garden. Het museum spreekt over de brug alsof de Britten de hele brugoverspanning in bezit hadden, terwijl die slechts de noordelijke toegangsweg onder vuur konden houden. Het informatiecentrum ‘Airborne at the Bridge’ bij de Rijnbrug beweert zelfs - en dat is een grote blunder - dat de Rijnbrug het einddoel van operatie Market Garden was. Het vertaalt Battle of Arnhem als ‘Slag om Arnhem’. Het laat zelfs Poolse luchtlandingstroepen in en bij Arnhem strijden om de brug te veroveren. Totale nonsens. Het verhaal van het Airborne Museum bevat meer onjuistheden en mythen: ‘verwoestende slag om Arnhem’; ‘slag om de Rijnbrug’; alle luchtlandingstroepen moesten naar de verkeersbrug; en de brug bleek een ‘brug te ver’; zonder aan te geven waaruit en voor wie dat bleek. Het museum vertelt dus niet het ‘hele verhaal’ maar een gemythologiseerd verhaal of juist de geschiedvervalsing. Daarin past de onjuiste bewering dat zweefvliegtuigen parachutisten aanvoerden. Bezoekers kunnen bij de Airborne Experience zelfs de geschiedvervalsing ‘slag om Arnhem’ beleven. Zij kunnen in het museum een reconstructie zien van operatie Market Garden, althans van luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn. Wat niet past binnen de vervalste ‘slag om Arnhem’ krijgt geen plaats in het museum.

De sloop van het voormalige hotel Dreyeroord in Oosterbeek wordt met onjuiste historische informatie bestreden. Een projectontwikkelaar wil het karakteristieke Zwitserse chalet uit 1848 slopen en er een kleinschalig verpleeghuis bouwen met woningen in de tuin. Het gebouw heeft niet de status van monument.

De Actiegroep behoud Dreyeroord of de voorgevel dient wel historisch juiste argumenten te gebruiken. Het gebouw diende niet als hoofdkwartier van de Britse legerleiding. Dat bevond zich in St. Oedenrode. Dreyeroord was  tijdelijk hoofdkwartier van ruim 250 teruggetrokken en gevluchte overlevenden van het 7th Bn King’s Own Scottish Borderers. Het gebouw werd niet 19 maar 20 september 1944 door deze Britten in gebruik genomen. Zij streden niet tot 26 september, maar tot 21 september ’s avonds om het bezit van Dreyeroord. ’s Nachts moesten ze terrein prijsgeven, het  gebouw verlaten en terugtrekken naar gebied ten zuiden van het gebouw. Dreyeroord is geen icoon van operatie Market Garden. Die operatie was 21 september al mislukt. Grondoperatie Garden was vastgelopen ten zuiden van Elst. Niet deze operatie Market Garden maar luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn (de geschiedvervalsing Slag om Arnhem) was 19 september al mislukt; onder meer (!) door ‘zware Duitse tegenstand’. De zogenaamde ‘slag om Arnhem’ (luchtlandingstroepen konden geen slag leveren en Arnhem was geen doel) is geen synoniem van Market Garden. ‘Oosterbeek forever England’ is onjuist en doet geen recht aan de andere Britten: Noord-Ieren, Schotten (o.a. generaal Urquhart) en Welshmen. Engeland behoort dan ook Verenigd Koninkrijk te zijn.

Slag om Arnhem, een beruchte geschiedvervalsing          -4

Doel van de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie: vormen van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en Westervoort met ten minste één oeververbinding.

Het strategische doel van de dubbele bruggenhoofdoperatie Market Garden was in werkelijkheid een Rijnoversteek bij Arnhem en vorming van een sterk bruggenhoofd ten noorden van de Neder-Rijn tussen Arnhem en het IJsselmeer (Nunspeet) als opstelplaats voor het Britse 30 Corps. Dat bruggenhoofd met het front naar het oosten moest zich uitstrekken tot Nunspeet aan het IJsselmeer en moest diepe uitlopers of bruggenhoofden hebben over de IJssel bij Zwolle, Deventer, Zutphen en eventueel Doesburg. Het totale bruggenhoofd moest later als uitvalsbasis kunnen dienen voor een opmars om de Siegfriedlinie heen naar het Ruhrgebied en door de Noordduitse laagvlakte naar Hamburg, later de Elbe. Tactische doelen van operatie Market Garden waren het afsnijden van de Duitse troepen en hun lanceerbases voor V2-raketten in het westen van Nederland. Eisenhower sprak dan ook terecht over een bruggenhoofdoperatie. Luchtlandingstroepen (luchtlandingsoperatie Market) moesten de opmarsroute en bruggen over rivieren en kanalen tot en met de Waal bij Nijmegen veiligstellen als tapijt voor het grondleger (grondoperatie Garden). Tot die luchtlandingstroepen behoorden parachutisten en luchtlandings- of zweefvliegeenheden. De tactische doelen van luchtlandingsoperatie Market waren dus middelen voor het bereiken van het doel van grondoperatie Garden: een bruggenhoofd op de Veluwe. Montgomery noemde dit bruggenhoofd het laatste bruggenhoofd (final bridgehead). Ook de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie moest immers een bruggenhoofd vormen. 

Doelen van de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie

Het voornaamste doel van de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie was het veroveren van (een van) de drie bruggen over de Neder-Rijn bij Arnhem: de spoorbrug in Driel, de pontonbrug en de verkeersbrug. Het Drielse veer hadden de Britten over het hoofd gezien. Het eind- of hoofddoel van de divisie was vorming van een sterk bruggenhoofd langs de Neder-Rijn tussen de Westerbouwing en de spoorbrug bij Westervoort waaronder begrepen een van de drie oeververbindingen. Dat bruggenhoofd moest dienen als opstelplaats voor de twee flankkorpsen van het 30 Corps van het Britse Tweede Leger onder luitenant-generaal Miles Dempsey. Het bezit van een brug was uiteraard van wezenlijk belang voor dat bruggenhoofd. 

Divisieplan

Het divisieplan beoogde de opbouw van het bruggenhoofd van zuid naar noord met als basis ten minste een van de drie bruggen. Daarom moesten de drie parachutistenbataljons van de 1ste Parachutistenbrigade op 17 september 1944 over drie vrijwel evenwijdige opmarsroutes van de afwerpterreinen ten westen van Wolfheze naar het oosten trekken. Het 2de bataljon onder luitenant-kolonel John Dutton Frost moest de zuidelijke Lion route over de Benedendorpsweg volgen. Het moest de toegangen naar de drie bruggen veroveren en de toegangswegen uit het westen en noordwesten bewaken. Het 3de bataljon onder luitenant-kolonel John Fitch volgde de middelste Tijger route (Utrechtseweg). Het moest het 2de bataljon flankdekking bieden en aan de noord- en noordoostelijke zijde afschermen, vooral bij het veroveren en veiligstellen van de toegangswegen naar de schip- en/of de verkeersbrug. Het 1ste bataljon onder luitenant-kolonel David Dobie moest optrekken over de noordelijke Leopard route (Amsterdamseweg). Doelen waren bescherming van de linkerflank van het 3de bataljon; bezetting van hoge gronden ten noorden van Arnhem; en afsluiting van de toegangswegen uit Ede, Apeldoorn en Zutphen. De 4de Parachutistenbrigade onder brigadier John Hackett moest de volgende dag ook de noordelijke route volgen. Die brigade moest de  noordelijke en oostelijke delen van het bruggenhoofd bezetten en bij de Apeldoornseweg contact maken met het 1ste bataljon. De 1st Airlanding Brigade onder brigadier Philip Hicks moest die dag naar het oosten oprukken ter bescherming van de westelijke sector van het gevormde bruggenhoofd. De divisie kon in dit onbeholpen plan niet als een formatie met reservetroepen worden ingezet en in haar geheel strijden. De 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade Groep zou op 19 september ten zuiden van de verkeersbrug landen ten oosten van Elden. Doel van deze brigade was het overnemen en verdedigen van de zuidoostelijke sector van het inmiddels gevormde bruggenhoofd. 

Uitvoering

Circa zevenhonderd Britten wisten defensieve posities te vestigen in achttien gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg naar de verkeersbrug en de toegangsweg onder vuur te houden. Ze slaagden niet in hun opdracht zowel de noordelijke als de zuidelijke toegangsweg tot de brug te veroveren. Ook de brugoverspanning viel niet in hun handen. Die overspanning is het bruggedeelte dat niet rust op de oever, maar tussen twee brugpijlers. Ze hadden hun doel - innemen van de beide toegangswegen naar de brug - dus niet bereikt. De overspanning van de verkeersbrug bij Arnhem speelde dan ook geen rol tijdens operatie Market Garden. Van een ‘slag om de brug’ was dan ook geen sprake. Duitse troepen vielen de volgende dagen aan met zware wapens (o.a. Tiger tanks) en schoten gebouwen in puin. Donderdagmorgen 21 september was het Britse verzet bij de noordelijke brugoprit gebroken. De Britten konden een niet veroverde brug uiteraard niet behouden of prijsgeven, zoals sommige Britse en Nederlandse auteurs beweren. 

De 1ste Britse Luchtlandingsdivisie was al binnen een dag uit elkaar gevallen in onafhankelijk van elkaar opererende troepen zonder goede verbindingen. De divisiestaf verloor al snel de controle over de troepen en het divisieplan viel al in de nacht naar 18 september in duigen. Het 3de bataljon met in zijn gelederen generaal-majoor Urquhart en brigadier Lathbury rustte die nacht al in Oosterbeek (!). Het kon dus het 2de bataljon niet afschermen. Het 1ste bataljon ontving een bericht van Frost bij de brugoprit met het verzoek om hulp. Dobie besloot in afwijking van zijn opdracht naar de omgeving van de brug te trekken om Frost te helpen. Maandag 18 september probeerden beide bataljons de troepen van Frost te bereiken. Ze kregen die dag versterking van een bataljon zweefvliegeenheden van de Airlanding Brigade en een parachutistenbataljon van de 4de Parachutistenbrigade. De andere twee bataljons van de 4de Parachutistenbrigade, het 10de en het 156ste, moesten van Hackett de oorspronkelijke doelen proberen te bereiken. Zij stuitten zoals te verwachten was op de Duitse versperringslinie langs en op de Dreijenseweg-Harderwijkerweg en moesten de volgende dag terugtrekken of vluchten naar Oosterbeek. Die dag keerde ook de onbekwame divisiecommandant Urquhart terug naar zijn hoofdkwartier. Hij was negenendertig uur gescheiden geweest van zijn troepen. De andere vier bataljons liepen vast op het Duitse afweerscherm bij het Sint Elisabeths Gasthuis en Onderlangs. De Duitse eenheden moesten de Britse luchtlandingstroepen tegenhouden, terugdringen en vernietigen. De Duitse versperringslinies bestempelen als verdedigingslinies is een mythe. Arnhem was immers geen aanvalsdoel en hoefde dus niet verdedigd te worden. 

Mislukking

Luchtlandingstroepen waren niet in staat tot het leveren van een ‘slag’; noch bij de Dreijenseweg ten noorden van Oosterbeek noch bij het Sint Elisabeths Gasthuis in Arnhem. Lichtbewapende luchtlandingstroepen zijn immers geen partij voor een zwaarbewapende tegenstander. Parachutisten en zweefvliegeenheden moesten zich beperken tot man-tegen-man-, straat- en huis-aan-huisgevechten. Dat deden ze vooral op de Utrechtseweg en Onderlangs. Juist omdat ze geen slag konden leveren, vielen er veel slachtoffers en moesten ze dinsdag 19 september terugtrekken of vluchten  naar Oosterbeek. Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn was die dag en niet 25 of 26 september volledig mislukt. 

Brug te ver

Voor de Britse luchtlandingstroepen was niet de Rijnbrug, maar het te vormen bruggenhoofd een brug te ver. De Rijnbrug was geen doel van de grondtroepen en kon voor deze troepen dus geen brug te ver zijn. Voor het Britse Tweede Leger was het vormen van een bruggenhoofd tussen de Neder-Rijn en het IJsselmeer een brug te ver. De ‘slag om de Rijnbrug’ was  dan ook niet 21 september ten zuiden van Elst verloren, zoals Britten wel beweren. Grondoperatie Garden eindigde niet bij deze brug, maar mislukte donderdag 21 september ten zuiden van Elst. Grondtroepen van de Garde Pantserdivisie waren vastgelopen op een haastig opgebouwde Duitse versperringslinie tussen Oosterhout en Ressen. De Irish Guards hadden de opdracht alsnog een bruggenhoofd op de Veluwe te vestigen, hetzij via Arnhem, hetzij via gebied ten westen van Driel. De ’s middags volledig mislukte operatie Market Garden was voor de geallieerden, vooral voor Montgomery, een ‘brug te ver’.