30. apr, 2015

ThemaTijdschrift Nederland-Polen en de Tweede Wereldoorlog, jg. 5, nr. 1, 2015. 100 p.

Het thema Nederland-Polen en de Tweede Wereldoorlog is uitgewerkt in een aantal artikelen. Onderwerpen daarvan zijn de eeuwenlange betrekkingen tussen beide landen; gevechtshandelingen in Nederland van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade onder generaal Stanislaw F. Sosabowski en de 1ste Poolse Pantserdivisie onder Stanislaw Maczek; de massamoord in Katyn in 1940 op duizenden Poolse officieren en intellectuelen door de NKVD in opdracht van Stalin; de Joodse gemeenschap in Polen; en de verhouding Nederland-Polen sinds 1989. 

De 1ste Poolse Parachutisten Brigade landde 21 september 1944 omstreeks 17.20 uur niet bij Arnhem (35), maar bij Driel. De brigade streed tot 26 september uitsluitend in de sector Driel-Oosterbeek. De 1ste Poolse Pantserdivisie was geen leger (46-47), maar een divisie. Deze streed onder het Eerste Canadese Leger in Gent, Oost-Zeeuws-Vlaanderen (Axel. Hulst, Terneuzen), West-Brabant (o.a. Breda en ten zuiden van de Maas) en in het noordoostelijke deel van Nederland (Almelo, Coevorden, Emmen, Ter Apel, Stadskanaal). Opmerkelijk is de ruime aandacht voor de Polen die 29 oktober 1944 op de rechtervleugel van het Britse 1ste legerkorps Breda innamen. 

EO-documentairemaker Lassche besteedt aandacht aan de procedure van het eerherstel voor Sosabowski. Hij gebruikt de meeste mythen, waaronder ‘slag om Arnhem’ (27-28); Berlijn als doel van operatie Market Garden (28); Polen hebben Britse soldaten geëvacueerd (29); Market Garden eindigde in een bloedbad (29); Sosabowski en de Polen kregen de schuld van de mislukking van Market Garden; Sosabowski werd van zijn bevel ontheven (5, 29). 

Arnhem was echter geen doel van Market Garden en lichtbewapende luchtlandingstroepen kunnen geen slag leveren met een zwaarbewapende tegenstander. Het doel van operatie Market Garden was de vestiging van een bruggenhoofd ten noorden van de Neder-Rijn tussen Arnhem en het IJsselmeer (20). Canadese en Britse geniesoldaten zorgden voor de evacuatie van Britten uit Oosterbeek. Luchtlandingsoperatie Market mislukte 19 september ten noorden van de Neder-Rijn. Grondoperatie Garden liep 21 september om 13.45 uur vast ten zuiden van Elst. De Polen landden dus na het mislukken van operatie Market Garden. Het ontslag van Sosabowski was geen persoonlijke of militaire maar een politieke zaak. Hij wilde zijn brigade onder Pools opperbevel houden. De Britten moesten onder druk van Stalin de Poolse regering in ballingschap in Londen isoleren en in juli 1945 de erkenning van die regering intrekken. Deze regering had 3 oktober onder zware Britse druk opperbevelhebber generaal Kazimierz Sosnkowski moeten ontslaan. Nog geen drie maanden later zou Sosabowski diens lot delen, omdat hij vasthield aan plaatsing van zijn parachutistenbrigade onder Pools opperbevel. De Poolse regering in ballingschap had eind 1944 geen opperbevelhebber meer en de parachutistenbrigade stond onder Brits bevel. Sosabowski kon dus geen zondebok zijn voor het mislukken van operatie Market Garden of de zogenaamde ‘slag om Arnhem’ (26-28, 35, 71, 85-86). 

Mythen zijn ook de duur van operatie Market Garden van 17 tot 25 of 26 september 1944 (10, 69) en de Rijnbrug bij Arnhem als ‘een brug te ver’ (23). De Britse luchtlandingstroepen konden die brug bereiken en de brug was geen doel van de grondtroepen. Voor de Britse luchtlandingstroepen ten noorden van de Neder-Rijn was de vorming van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en Westervoort een brug te ver. Voor de grondtroepen was het realiseren van het operatiedoel (vorming van een bruggenhoofd ten noorden van de Neder-Rijn) een brug te ver. Voor de geallieerden, vooral Montgomery, was operatie Market Garden een brug te ver. 

Andere onjuistheden zijn de landing van de Polen behoedde de Britse luchtlandingstroepen voor een totale vernietiging (10); de afspraken over vorming van een Poolse regering tijdens de conferentie van Jalta over Polen (10) en generaal Simonds als bevelhebber van het Eerste Canadese Leger (69). Simonds nam in oktober en de eerste week van november 1944 tijdelijk het bevelhebberschap waar voor de zieke generaal Crerar. 

Een aantal artikelen blijft steken in het gemythologiseerde verhaal in de beperkte Britse visie op operatie Market Garden. Voorbeelden daarvan zijn Cornelius Ryan in zijn boek ‘Een brug te ver’; de film A Bridge Too Far en Martin Middlebrook met zijn boek 'Arnhem'. 

Jammer is dat geen aandacht is besteed aan de positie van de Poolse regering in ballingschap in Londen en de Brits-Russische conferentie in Moskou van 9 tot 19 oktober 1944.