7. sep, 2016

dr. Jan Brouwer: het (juiste) verhaal van operatie Market Garden leeft nog steeds niet.

De door de regionale bureaus voor toerisme in Gelderland opgezette website www.Geldersestreken  is inhoudelijk ver onder de maat. Bestuurs- of samenwerkingsregio’s (Arnhem-Nijmegen en Rivierenland) zijn geen landstreken. Het onderdeel http://www.geldersestreken.nl/c/points-of-interest/b/de-bevrijding-in-de-gelderse-streken-wat-een-verhaal!/ bevat veel historisch onjuiste informatie. Het accent ligt op bevrijding. Operatie Market Garden was echter geen bevrijdingsoperatie en de Canadese troepen hadden in april 1945 twee taken. Zij moesten een verbindings- en bevoorradingsroute van Eindhoven over Arnhem naar het noorden en noordoosten veiligstellen en de linkerflank van het Britse Tweede Leger beschermen. De inname en zuivering van plaatsen beschouwden inwoners als bevrijding. 

Doel van operatie Market Garden was niet de verovering van ‘de belangrijkste bruggenhoofden over de Waal en de Rijn’. Die bestonden niet eens. Ook de bevrijding van Nederland was geen doel van deze operatie. Doel van luchtlandingsoperatie Market was het veiligstellen van een opmarsroute voor de grondtroepen van de Belgisch-Nederlandse grens tot de Waal. Daarbij hoorde de verovering van bruggen, onder meer tussen Eindhoven en Uden en over de Maas, de Waal en de Neder-Rijn. Die grondtroepen moesten niet doorstoten naar Duitsland maar tot het IJsselmeer. Zij moesten tussen Arnhem en Nunspeet een sterk bruggenhoofd vestigen met diepe uitlopers over de IJssel. Operatie Market Garden ‘stokte niet bij Arnhem’, maar liep 21 september vast ten zuiden van Elst. Luchtlandingsoperatie Market was 19 september ten noorden van de Neder-Rijn al mislukt. Slag om Arnhem is een dubbele mythe: lichtbewapende luchtlandingstroepen konden geen slag leveren met een zwaarbewapende tegenstander en Arnhem was geen doel. Britten en Polen moesten zich niet uit Arnhem terugtrekken naar gebied ten zuiden van de Neder-Rijn, maar uit Oosterbeek. De Betuwe werd daardoor geen frontgebied. Dat was dit gebied al sinds de opbouw van het geallieerde Over-Betuwse bruggenhoofd sinds 22 september. De Rijnbrug was geen ‘brug naar bevrijding’, maar de laatste brug op weg naar de vestiging van het beoogde bruggenhoofd op de Veluwe. Overigens sneuvelden tijdens de Waaloversteek bij Nijmegen geen 48 militairen. Die sneuvelden voorafgaand aan, tijdens en na de Waaloversteek, o.a. in Oosterhout. Duidelijk is dat het bieden van juiste historische informatie niet toevertrouwd kan worden aan bureaus voor toerisme en de zogenaamde Liberation Route Europe.

September 2016. De eerste historische onjuistheden (mythen) over operatie Market Garden verschijnen al weer. Men weet inderdaad niet wat men wil herdenken. Wel hoe.

1. Op 3 september beweerde tijdens de Airborne Wandeltocht de Britse veteraan Arthur Letchford van het 2de parachutistenbataljon dat hij tijdens de 'slag om Arnhem' zelfs op de brug had gevochten.

Leden van twee pelotons hadden op de noordelijke toegangsweg naar de brug vergeefs geprobeerd de brug te naderen. Niemand was echter verder gekomen dan de noordelijke brugoprit. De andere twee bataljons waren nog niet op weg naar de brug en hadden Arnhem nog niet bereikt. Er was dus zelfs nog geen sprake van strijd in en bij Arnhem.

Majoor J. A. Hibbert (1917-2014) beweerde enige jaren geleden dat zijn hoofdkwartier was gevestigd onder de brug en dat de Britten die brug 24 uur moesten verdedigen. Ze zouden het 72 uur volhouden. Uiteraard bevond hij zich niet onder de brug, maar onder de noordelijke toegangsweg tot de brug. 

2. Arnhem Fellowship @Arnhem70 schreef 5 september dat het plan voor operatie Comet 4 september 1944 bekend was gemaakt; deze operatie bijna hetzelfde was als operatie Market Garden en slechts gebruik werd gemaakt van de Britse 1st Airborne Divisie. 

Montgomery presenteerde 2 september 1944 de gecombineerde luchtlandings- en grondoperatie Comet Garden. Gebruik zou worden gemaakt voor Comet van de Britse 1ste Luchtlandingsdivisie; de 1ste Onafhankelijke Poolse Parachutistenbrigade; de 52nd (Lowland) Infantry Division; 2 Airlanding Light Anti Aircraft Battery; 878 Airborne Aviation Engineer Battalion; Airborne Forward Delivery Airfield Group (AFDAG van RASC). Voor Garden zou gebruik worden gemaakt van het Britse Tweede Leger. Doel was vestiging van een bruggenhoofd ten noorden van de Neder-Rijn tussen Arnhem en het IJsselmeer. Montgomery gelastte 10 september 1944 luchtlandingsoperatie Comet van de gecombineerde luchtlandings- en grondoperatie Comet Garden af. Diezelfde dag presenteerde hij vervolgoperatie Market Garden met hetzelfde doel. Toegevoegd waren twee Amerikaanse luchtlandingsdivisies.

3. De gemeente Wageningen kondigde 5 september Vredes-doe-dag op 21 september aan in Wageningen, de Stad der Bevrijding. 

Zaterdag 5 mei 1945 om 08.00 uur was heel Nederland echter vrij. Op dat tijdstip trad de capitulatie van ook de Duitse troepen in Nederland op de Lüneburger Heide in werking. Generaal Blaskowitz tekende in Wageningen binnen een half uur de Orders to German Commanders on surrender (Bevelen aan gecapituleerde Duitse commandanten). Deze bevelen dienden ter implementatie van het Instrument of Surrender (capitulatiedocument) van de Lüneburger Heide. 

4. Omroep Gelderland deelde 6 september mee dat Operatie Market Garden en de Slag om Arnhem 16 en 17 september in Renkum herleven tijdens het evenement Renkum Airborne. De 1ste Britse Luchtlandingsdivisie had tot taak de Arnhemse verkeersbrug intact in handen te krijgen. ‘Slechts een handjevol Britten slaagde er daadwerkelijk in de brug te bereiken en de noordkant in te nemen’. 

Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn was een onderdeel van operatie Market Garden. Slag om Arnhem is een dubbele mythe: lichtbewapende luchtlandingstroepen kunnen geen slag leveren met een zwaarbewapende tegenstander en Arnhem was geen doel. Doel van de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie was de vorming van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en de spoorbrug bij Westervoort. Uiteraard diende dat bruggenhoofd te beschikken over ten minste een van de drie oeververbindingen bij Arnhem. Het 2de parachutistenbataljon onder luitenant-kolonel John Frost had tot taak die drie bruggen in te nemen. Duitsers bliezen de spoorbrug op en de pontonbrug was niet bruikbaar. Ruim 700 Britten wisten gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg tot de verkeersbrug te bereiken en de oprit onder vuur te houden. Ze konden de brug niet bereiken en dus de noordkant van de brug niet innemen. 

5. Omroep Gelderland, 6 september, Mark Kok, voorzitter van de Bridge to Bridgeloop, een herdenkingsloop, sprak bij Omroep Gelderland over een nieuw parcours. De finish zal zijn midden op de John Frostbrug ‘waar in de oorlog zo hevig om gevochten is’. 

In werkelijkheid is om de brug helemaal niet gevochten. Pogingen om de brug te naderen over de noordelijke brugoprit mislukten. De Britten namen daarom defensieve posities in aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg tot de brug. (foto 18 september 1944)

6. De Gelderlander, 6 september: Amerikaanse parachutisten springen opnieuw boven Grave; juist is bij de Maasbrug bij Grave. Op 17 september 1944 sprongen duizenden parachutisten ‘achter de Duitse linies om Nederland te bevrijden’. 

Het doel van deze parachutisten en ook zweefvliegeenheden was niet de bevrijding van Nederland (wat een onzin!), maar verovering van de Maasbrug, een of meer bruggen over het Maas-Waalkanaal en de Waalbruggen bij Nijmegen. Zij moesten de weg van Uden naar de Waalbrug bij Nijmegen veiligstellen voor de grondtroepen. Het doel van deze Britse grondtroepen was de vestiging van een sterk bruggenhoofd ten noorden van de Neder-Rijn. Dat moest komen tussen Arnhem en Nunspeet met sterke uitlopers over de IJssel. Tactische doelen waren het afsnijden van Duitse troepen en hun lanceerbases voor V2-raketten in het westen van Nederland. 

7. De Gelderlander, 6 september: een Arnhemmer vindt dat de Britse luitenant John Grayburn een gedenkteken verdient op of bij de brug. Jammer is dat hij daarvoor niet de juiste reden aanvoert. ‘Grayburn leidde op de brug een reeks aanvallen waarbij hij uiteindelijk omkwam’. 

In werkelijkheid leidde Grayburn op 17 september zijn 2de peloton op de noordelijke toegangsweg naar de brug bij enkele vergeefse pogingen om de brug te bereiken. Hij sneuvelde op 20 september 1944 in de nabijheid van die oprit. 

8. Een Britse battlefield guide schreef 7 september dat Arnhem en de Rijnbrug doelen waren van het Britse Tweede leger. 

Nonsens! Het strategische doel van de grondtroepen was vorming van een sterk bruggenhoofd tussen Arnhem en Nunspeet met diepe uitlopers over de IJssel: bij Zwolle, Deventer en Zutphen. Tactische doelen waren de afsluiting van de Duitse troepen en hun V2-lanceerbases in het westen van Nederland.

9. De Gelderlander, 12 september (Eugène Janssen) schrijft over ‘de historische brug, die zo’n belangrijke rol speelde in de Slag om Arnhem in 1944’. 

Ruim zevenhonderd Britten namen in gebouwen aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg tot de brug defensieve posities in van waaruit ze die weg onder vuur konden houden. Brug speelde dus geen belangrijke rol. Nogmaals: slag om Arnhem is een dubbele mythe.

10. De Gelderlander berichtte 12 september ook dat de ‘slag om Arnhem’ 17 september met filmbeelden en interviews tot leven komt tijdens de Nacht van de Eusebius. De (gemythologiseerde) film Theirs is the Glory sluit de avond af.

Juiste historische informatie krijgen bezoekers dus niet.

11. De Gelderlander (Paul Bolwerk), 13 september. Arnhem wil met steun van het Nationaal Comité 4 en 5 mei een landelijke herdenking van de zogenaamde ‘slag om Arnhem’. 

Niet zo verwonderlijk omdat dat comité de viering van 5 mei nog steeds baseert op de geschiedvervalsing van een capitulatie in Wageningen. Ook de zwaar gemythologiseerde slag om Arnhem is een geschiedvervalsing. Van een slag in en bij Arnhem was immers geen sprake. Lichtbewapende luchtlandingstroepen konden geen slag leveren met een zwaarbewapende tegenstander. Bovendien was Arnhem helemaal geen doel. Arnhem baseert de herdenking – inmiddels ontaard in evenementen en een soort kermis -  nog steeds op de gedateerde en achterhaalde gemythologiseerde film A Bridge Too Far uit 1977. 

Het accent ligt door deze opzet onmiskenbaar op de vormgeving. Arnhem – lees burgemeester Kaiser - wil een herdenking - lees evenement - van allure - lees op nationaal niveau. Het inhoudelijk vaak onjuiste multimediaspektakel Bridge to Liberation Experience zou daarin een belangrijke rol moeten spelen. De Rijnbrug was echter helemaal geen brug naar bevrijding. Operatie Market Garden was geen bevrijdingsoperatie, maar een bruggenhoofdoperatie. Het strategische doel was vorming van een bruggenhoofd tussen Arnhem en Nunspeet met diepe uitlopers over de IJssel. De Rijnbrug was ook geen brug te ver. Dat was operatie Market Garden voor Montgomery; het te vormen bruggenhoofd op de Veluwe voor het Britse Tweede leger en het bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en Westervoort voor de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie. Niet op de Rijnbrug is geleden en gestreden, maar aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg tot de brug. 

Een mythe is dat de zogenaamde slag om Arnhem duurde van 17 tot 25 september 1944. Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn mislukte al op 19 september. Gevluchte en teruggetrokken Britten betrokken defensieve posities rond Hartenstein. In de nasleep van luchtlandingsoperatie Market verdedigden ze zich daar tot 25 september. Die nacht werden zij geëvacueerd naar gebied ten zuiden van de Neder-Rijn. Operatie Market Garden mislukte al 21 september ten zuiden van Elst waar de grondtroepen vastliepen op een Duitse blokkade. De reeds 22 september vastgestelde Brits-Amerikaanse vervolgoperatie Gatwick beoogde vorming van bruggenhoofden over de Rijn bij Wesel en Keulen. 

Een historische onjuistheid is ook dat mensen uit Arnhem, de Over-Betuwe en de Veluwezoom moesten vluchten door de zo snel mislukte operatie Market Garden. De evacuatie van Arnhem van 23 tot 25 september en van burgers uit het noordoostelijke deel van de Over-Betuwe vloeide voort uit Duitse vrees voor een nieuw geallieerde offensief (operatie Gatwick). De evacuatie van de burgerbevolking uit de rest van de Over-Betuwe was een gevolg van de hevige artilleriebeschietingen en de dreiging van een dijkdoorbraak. 

Totale onzin is de bewering van de woordvoerder van burgemeester Herman Kaiser van Arnhem, dat ‘de slag om Arnhem van cruciaal belang (is) geweest voor het verdere verloop van de bevrijding van Nederland’.  Hij kan voor deze onzin echter geen enkel argument leveren.  

Arnhem wil meer landelijke aandacht, subsidies en herdenkings(evenementen)toerisme naar de stad. 'Gedeputeerde J.J. van Dijk steunt 'de lobby voor een landelijke herdenking van Bridge to Liberation Experience’. Hij wil dus het spektakel zelf al herdenken. Inhoud is niet belangrijk. De vorm wel en het aantal bezoekers nog meer. Arnhem weet al lang niet meer wat men behoort te herdenken en is daardoor afgegleden van herdenken via beleven naar een gratis inhoudelijk zwak multimediaspektakel en gratis festivals. Dat is een te laag en inhoudelijk onvoldoende niveau voor een landelijke herdenking. 

In november werd bekend dat het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg (vfonds) uit ontevredenheid over het multimediaspektakel 2016 de toegezegde subsidie van 100.000 euro aan Arnhem voor de Bridge to Liberation Experience 2017 heeft aangehouden. Het herdenkingsevenement was ten koste van gedenken en herdenken een bevrijdingsfeest geworden. Het vfonds hekelt vooral de wijze waarop het evenement naar het publiek was gepresenteerd. Er waren te weinig verwijzingen naar de 'slag om Arnhem' en eenheid in stijl, kleurgebruik, logo's en emblemen. Het vfonds heeft inmiddels wel een half miljoen euro beschikbaar gesteld voor het paviljoen Slag om Arnhem. Het is blijkbaar inhoudelijk nog niet op de hooghte dat een 'slag om Arnhem' een mythe is. Lichtbewapende luchtlandingstroepen zonder steun van bijvoorbeeld artillerie konden geen slag leveren met een zwaarbewapende tegenstander. Bovendien was Arnhem geen doel. Een mythe is ook dat de Rijnbrug een 'brug naar de bevrijding' is. Operatie Market Garden was geen bevrijdings- maar een bruggenhoofdoperatie. Het doel was vorming van een bruggenhoofd tussen Arnhem en het IJsselmeer. Wat men in Arnhem hoort te herdenken is de defensieve strijd van Britten aan weerszijden van de noordelijke toegangsweg tot de brug en de hopeloze strijd van vier bataljons in de westelijke buitenwijken van de stad om hun kameraden bij de noordelijke toegangsweg te versterken. Meer niet. Luchtlandingsoperatie Market was 19 september ten noorden van de Neder-Rijn mislukt.

12. De Gelderlander, 13 september. Burgemeester C. van der Knaap van Ede legde uit waarom de herdenking bij het Airborne Monument op de Ginkelse Heide, waarvoor de zorg werd overgedragen aan basisschool De Brugge, zo bijzonder is. ‘De slag werd door de Engelsen en Canadezen verloren’, maar wordt toch ieder jaar herdacht. Was de strijd op de Ginkelse Heide of bij en in Arnhem wel een slag? Waren er alleen maar Engelsen bij betrokken of ook andere Britten: Schotten (The King’s Own Scottish Borderers), Welshmen en Noord-Ieren? Canadese geniesoldaten waren vier dagen na het fiasco van Market Garden uitsluitend betrokken bij de evacuatie van Britten uit Oosterbeek naar de Over-Betuwe. De Canadezen kwamen pas zeven maanden later, half april, als overwinnaars! Wel bijzonder deze onjuiste informatie, maar geen goed voorbeeld voor de basisschoolleerlingen.

13. Omroep Gelderland meldt 13 september dat de 4th Parachute Brigade onder brigadegeneraal John Hackett op 17 september 1944 landde op de Ginkelse heide. Ook 14 september spreekt deze omroep nog over landingen op 17 september op de Ginkelse Heide.

Deze brigade landde echter op 18 september op de Ginkelse heide. Doelen waren het bezetten van het noordelijke gedeelte van het te vormen bruggenhoofd en bij de Apeldoornseweg contact maken met het 1ste parachutistenbataljon.

14. Omroep Gelderland bericht 14 september: Gelderland herdenkt operatie Market Garden en de Slag om Arnhem: wat is er allemaal te doen. Een zestal plaatsen wordt opgesomd waar ‘de gebeurtenissen van september 1944 worden herdacht’. Maar men kent die gebeurtenissen niet! De tekst staat bol van onjuistheden, waaronder 'slag om Arnhem'. Het doel van operatie Market Garden was geen doorstoot door Nederland en bij Arnhem oprukken Duitsland in om het Ruhrgebied te veroveren. Dat was slechts een deel van de door Montgomery gekozen aanvalsrichting. Een aanvalsrichting is echter geen operatiedoel. Het doel van operatie Market Garden was vestiging van een bruggenhoofd ten noorden van de Neder-Rijn tussen Arnhem en Nunspeet. Het offensief strandde niet bij Arnhem, maar 21 september ten zuiden van Elst. Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn was 19 september al mislukt. De Britse luchtlandingstroepen hadden zich teruggetrokken in Oosterbeek in defensieve posities. Niet de Betuwe werd frontgebied, maar de Over-Betuwe door de vestiging van het geallieerde Over-Betuwse bruggenhoofd sinds 22 september. Bij de Waaloversteek kwamen geen 48 geallieerde militairen om het leven. Die sneuvelden voorafgaand aan, tijdens en na de Waaloversteek.

15. Een andere battlefield guide beweert 14 september dat het doel van operatie Market Garden de Rijnbrug bij Arnhem was. Hij beweert ook dat Frost het noordelijke deel van de brug in handen had en verdedigde. 

Het doel van operatie Market Garden was echter de vorming van een bruggenhoofd tussen Arnhem en het IJsselmeer. Frost had defensieve posities ingenomen in gebouwen aan weerszijden van de noordelijke oprit naar de brug.

16. Victoria Finan schrijft 14 september in Mail Online van de Daily Mail:

http://www.dailymail.co.uk/news/article-3787837/Battle-Arnhem-s-band-brothers-Six-lost-soldiers-killed-World-War-Two-finally-72-years-unmarked-grave.html 

over zes geïdentificeerde militairen van het 1st Battalion The Border Regiment die op die dag een naam op hun grafsteen kregen. Ze is kennelijk niet verder gekomen dan het zien van de film A Bridge Too Far (1977). Holland moet Nederland zijn en slag bij Arnhem strijd in en bij Arnhem. De 1ste Britse Luchtlandingsdivisie landde niet 18 september 1944 in Arnhem, maar op 17 september op landingsterreinen bij Wolfheze en op 18 september op de Ginkelse Heide. De drie bataljons van het Border Regiment landden 17 september met zweefvliegtuigen. Het doel van de Britten was niet verovering van de Rijnbrug, maar vestiging van een bruggenhoofd tussen de Westerbouwing en Westervoort. Uiteraard diende dit bruggenhoofd een of meer oeververbindingen te omvatten. De zes militairen zijn niet gesneuveld tijdens de ‘slag om Arnhem’, maar na de strijd in en bij Arnhem in Oosterbeek. Zij waren betrokken bij de bewaking van de landingsterreinen en vervolgens van 19 tot 25 september bij de verdediging van het gebied rond Hartenstein. Operatie Market ten noorden van de Neder-Rijn was al 19 september mislukt. De Britten trokken zich terug op een te verdedigen gebied rond Hartenstein. De zes mannen zijn gesneuveld op en na 21 september, dus ook na de mislukking van operatie Market Garden. Finan beweert ook nog abusievelijk dat Arnhem een brug te ver was. 

17. Omroep Gelderland bericht 16 september ook dit jaar veel aandacht te schenken aan operatie Market Garden. Volgens deze omroep wilden de ‘geallieerden via een snelle doorstoot door Arnhem Nazi-Duitsland de fatale klap toebrengen. Dit offensief strandde bij Arnhem.’ Omroep Gelderland meldde 18 september dat het doel van Market Garden de bevrijding van Nederland was. Twee dagen later meldde deze omroep dat het doel van operatie Market Garden was door ‘te stoten naar het hart van Duitsland’. De Slag om Arnhem duurde van 17 tot 26 september 1944. ‘Omdat de latere bevrijding van Europa door de geallieerden onder andere liep via de John Frostbrug vindt daar de Bridge to Liberation Experience plaats. Triest, zeer triest, wat een onzin achter elkaar.

Het doel van operatie Market Garden was vestiging van een bruggenhoofd ten noorden van de Rijn op de Veluwe. Luchtlandingsoperatie Market ten noorden van de Neder-Rijn strandde al op 19 september 1944. De Britten vluchtten of trokken zich terug naar gebied rond Hartenstein in Oosterbeek.  Grondoperatie Garden liep 21 september vast op een Duitse blokkade ten zuiden van Elst. De geallieerden trokken in maart 1945 bij Wesel, Rees en verder zuidelijker over de Rijn Duitsland in.

Conclusie

‘Het verhaal van Market Garden leeft nog steeds’, aldus aldus een presentator van Omroep Gelderland. Deze bewering is onjuist. Ieder heeft zijn eigen voornamelijk gemythologiseerde verhaal. Zeker de burgemeesters van Arnhem en Ede; Gelders gedeputeerde J. J. van Dijk; Omroep Gelderland; dagblad De Gelderlander; Airborne Museum Hartenstein in Oosterbeek; battlefield guides, het Nationaal Comité 4 en 5 mei, Bridge to Liberation Experience; de Gelderse Regionale Bureaus voor Toerisme, Liberation Route Europe. Men fantaseert er lustig op los, niet gehinderd door enige feitenkennis of het juiste verhaal. Velen zijn niet verder gekomen dan de gemythologiseerde verhalen in de documentaire Theirs is the Glory (1946); Cornelius Ryans A Bridge too Far (1974!) en de daarop gebaseerde film met dezelfde titel (1977). Geen wonder dat herdenkingen devalueerden tot beleving en zelfs gratis spektakelstukken en festivals. Sommige bestuurders opperden zelfs een landelijke herdenking.

Wat nog leeft, is niet het verhaal van Market Garden, maar een gemythologiseerd verhaal of geschiedvervalsing en zijn gratis shows en taptoes; parachutisten uit een vliegtuig neerlaten; een Bridge to Bridgeloop en andere gratis activiteiten. Die hebben echter weinig of niets met herdenken van operatie Market Garden te maken.

De Bridge to Liberation Experience heeft inderdaad weinig of niets met Market Garden te maken. Het enige verband zijn soms historisch onjuiste elementen uit het gemythologiseerde verhaal. Arnhem wil jaarlijks grootschalige herdenkingen van de ‘Slag om Arnhem’ bij de John Frostbrug, zoals het multimediaspektakelstuk Bridge to Liberation Experience. Sommigen zien dat als 'het moderne herdenken' waarbij het vooral gaat om de vorm en duidelijk minder om de inhoud. Elementen uit het gemythologiseerde verhaal over ‘Slag om Arnhem’, ‘slag om de Rijnbrug’ en A Bridge Too Far worden verteld met muziek, dans en beeld. De ‘roemruchte’ brug wordt ten onrechte ingezet als icoon van de stad, ‘brug naar bevrijding’ en ‘brug naar de toekomst’. Het juiste historische verhaal is ver te zoeken. Herdenken is verworden tot beleven en nog erger een soort kermis.

De conclusie is dat het verhaal van Market Garden nog steeds niet leeft, althans het juiste verhaal. Wat wel leeft, zijn eigen verhalen vol met mythen en andere onjuistheden. Daarvoor geldt dat men wel de klok heeft horen luiden, maar niet weet waar de klepel hangt. Ontzenuwde mythen in het gemythologiseerde verhaal worden vrijwel niet geaccepteerd.